در آسمان چه خبر است؟

آسمان همواره در طول تاریخ مورد توجه انسان بوده و نقش بسزایی در زندگی او ایفا کرده است. انسان از روزگار دور برای جهت‌یابی، تشخیص زمان، تشخیص زمان کشاورزی و… به آسمان وابسته بود. آسمان شب نیز از سرگرمی‌های جدی انسان‌ها محسوب می‌شد و داستان ها و افسانه‌های زیادی در همه اقوام درباره‌ آن وجود دارد. اما به‌واقع در آسمان چه می‌بینیم؟

آسمان روز

صحبت از آسمان روز که باشد «خورشید» به یادمان می‌افتد. اما در بعضی روزهای سال اگر هنگام طلوع خورشید بیدار باشید می‌توانید سیاره درخشان «زهره» را نیز ببینید. این سیاره دومین سیاره منظومه شمسی است و به ستاره صبحگاه و شامگاه نیز معروف است. «ماه» نیز به دلیل وضعیت چرخش خاصش به دور خورشید و زمین و البته اندازه بزرگ ظاهری و نزدیکی به زمین ممکن است در طول روز دیده شود.

جالب است بدانید اگر یک دوربین دوچشمی داشته باشید و در روزی که هوا صاف و آفتابی و بدون غبار و آلودگی است به کمک یک نقشه آسمان آن را به جای درست نشانه بروید، شانس دیدن سیاره «مشتری» را هم خواهید داشت و می‌توانید آن را به لیست رصدتان در روز اضافه کنید.

تصویر مشتری در آسمان روز از صفحه توییتر “فلیپ کرودن”

آسمان شب با چشم غیرمسلح

درباره آسمان شب اما مسئله متفاوت است. اگر هوا ابری نباشد و  از نورهای مزاحم دور باشید، کافی است سرتان را بالا بگیرید تا تعداد بی‌شماری «ستاره» را مشاهده کنید و از یکی از زیباترین صحنه های زندگیتان لذت ببرید. آنچه را در آسمان شب با چشم غیر مسلح، یعنی بدون هیچ ابزاری، دیده می‌شود، می‌توان به چند دسته تقسیم کرد. دسته اول و بزرگ‌ترین دسته ستارگان هستند. چراغ های چشمک‌زنی که در همه جای آسمان پراکنده‌اند و روشنایی متفاوتی دارند. در بهترین حالت می‌توانید دو تا سه هزار ستاره را تشخیص دهید و اگر خوش شانس باشید می توانید ابر ماه را ببینید و برای کسب اطلاعات بیشتر راجب این پدیده می توانید به مطلب ابر ماه چیست مراجعه کنید.

تصویر آسمان پرستاره از علی متین فر، منتشر شده در وبسایت مجله معتبر اسکای اند تلسکوپ

صورت های فلکی

مردمان باستان ستارگان مختلفی را که در نزدیکی یک‌دیگر دیده می‌شدند به شکل‌هایی تشبیه کردند و «صورت‌های فلکی» ایجاد شدند. از معروف‌ترین صور فلکی می‌توان دب اکبر، دب اصغر، جبار، قوس و… را نام برد. این صورت‌های فلکی به نوعی نقشه آسمان هم محسوب می‌شوند و راهنمای مناسبی برای به خاطر سپردن مکان دیگر اجرامند. همه ستارگانی که در طول شب می‌بینیم به «کهکشان راه‌شیری» تعلق دارند که منظومه شمسی ما نیز در آن قرار گرفته است. اگر در شبی صاف و تاریک در زمان مناسبی به آسمان نگاه کنید، می‌توانید نوار راه شیری را مشاهده کنید که در سراسر آسمان کشیده شده است. بهترین زمان برای رصد راه‌شیری نیمه خرداد تا نیمه شهریور است که راه‌شیری پیش از نیمه شب طلوع می‌کند و تقریبا تمام شب در آسمان دیده می‌شود.

محل قرارگیری ستارگان نسبت به هم ثابت است و در طول شب با هم جابه جا می‌شوند، این امر به‌دلیل چرخش زمین است. اجرام دیگری که در میان ستارگان حرکت می‌کنند و در طول یک شب نورشان تقریبا ثابت است و چشمک نمی‌زنند، بدون ابزار رصد می‌شوند، سیارات منظومه شمسی‌اند. از میان سیارات پنج سیاره عطارد، زهره، مریخ، زحل و مشتری با چشم دیده می‌شوند. کافی است نقشه مناسبی داشته باشید و مسیر آن‌ها (دایره‌البروج) را دنبال کنید. برای دیدن اورانوس، نپتون و سیاره کوتوله پلوتو احتیاج به یک دوربین دوچشمی یا تلسکوپ دارید.

آسمان با چشم مسلح

آسمان علاوه ‌بر این‌ها اجرام عمقی‌تری نیز دارد، «سحابی‌ها»، «کهکشان‌ها» و خوشه ها نیز در آن حضور دارند، اغلب این اجرام با چشم قابل مشاهده نیستند و برای دیدن آن ها ابزار نجومی لازم است. اما تعدادی از اجرام هستند که در آسمانی تاریک با چشم غیر مسلح نیز دیده می‌شوند. به‌طور مثال می‌توان به سحابی جبار درون صورت فلکی جبار، کهکشان آندرومدا در صورت فلکی آندرومدا و خوشه پروین در صورت فلکی ثور یا گاو اشاره کرد.

شهاب ها 

علاوه‌بر همه این‌ها آسمان شب گاهی مهمان های دیگری نیز دارد. هنگامی که زمین در مسیر خود از میان توده‌ای از ذرات بازمانده –از توده‌های غبار ابتدای تشکیل منظومه شمسی یا ناشی از حرکت سیارک‌ها و دنباله‌دارها- عبور می‌کند؛ بعضی از این ذرات به جو زمین برخورد می‌کنند و به‌دلیل سرعت و اصطکاک در آن می‌سوزند. نور ناشی از سوختن این ذرات چند ثانیه در آسمان دیده می‌شود. ما به‌آن‌ها شهاب می‌گوییم. در طول سال زمین در زمان های مشخصی از میان توده های ذرات عبور می‌کنند و بارش های شهابی به وجود می‌آیند. در این زمان‌ها می‌توان تا چند ده شهاب را در هر ساعت مشاهده کرد.

معروفترین بارش‌های شهابی بارش‌های شهابی برساوشی، جوزایی، شلیاقی و … اند. برای دیدن بارش شهابی برساووشی میتوانید در مرداد ماه 1403 اقدام کنید کافیست به صفحه تور بارش شهابی برساووشی مراجعه کنید.

تصویر شهاب اسدی از استفان وتر منتشر شده در وبسایت عکس روز ناسا

دنباله دارها

از جمله مهمان‌های جذاب دیگر آسمان «دنباله‌دارها» را می‌توان نام‌ برد. آن‌ها گلوله‌هایی از گازهای منجمد و گرد و غبارند و منشأ آن‌ها نقاط انتهایی منظومه شمسی مانند کمربند کوئیپر و ابر اورت است. هنگاهی‌که دنباله‌دار به خورشید نزدیک می‌شود، بر اثر تابش‌ خورشید بخشی از یخ‌های آن آب شده و گازهایش یونیزه می‌شوند و در نتیجه دنباله تشکیل می‌شود. مدت حضور دنباله‌دارها و مقدار روشنایی‌شان متفاوت است.

از معروف‌ترین دنباله‌دارها می‌توان دنباله‌دار هالی، لاوجوی، هیل باب و آیسون را نام برد. تشخیص دنباله‌دارها معمولا کار چندان راحتی نیست، اما مواردی در تاریخ بوده است که دنباله‌داری بسیار درخشان شده و به مدت چندین شب در آسمان بوده و به راحتی دیده ‌می‌شده.

دنباله دار مکنات تصویر از رصدخانه پارانال بر فراز اقیانوس آرام 

سعی کردیم در این مبحث کوتاه درباره آنچه می‌توان در آسمان ، به خصوص با چشم غیر مسلح مشاهده کرد صحبت کنیم. هرچند امروزه آلودگی نوری شهرها امکان بهره بردن از زیبایی آسمان را محدود کرده، اما رصد آسمان همواره جذاب است. امیدوارم از آن لذت ببرید.